رابطه شرم و حیا

*- در آيات و روايات بسيار از حيا و عفت سخن گفته شده است. حيا كه در زبان فارسي از آن به شرم و آزرم تعبير مي شود...

حالت نفساني است كه در انسان به طور طبيعي و فطري وجود دارد و نيازمند حفظ و تقويت مي باشد؛ زيرا حيا همانند ايمان به خدا در ذات و فطرت هر انساني سرشته شده و آدمي به طور طبيعي نسبت به زشتي ها و پليدي ها واكنش منفي نشان مي دهد. چنان كه به سوي كمالات و خوبي ها نيز گرايش ذاتي دارد.امام صادق(عليه السلام) حياء و ايمان را مقرون هم مي داند كه به يك ريسمان بسته شده است به گونه اي كه اگر يكي برود ديگري نيز برود. حيا از ايمان است كسي كه حيا ندارد، ايمان ندارد.

(كافي/2/106)

مراتب شرم و حيا

حيا مراتبي دارد. به اين معنا كه گاه انسان نسبت به انجام عملي زشت در پيشگاه ديگري شرم مي ورزد و از انجام آن خودداري مي كند و يا خود را از بيگانه مي -پوشاند و گاه ديگر انسان از خودش حيا مي كند. اين مرتبه كه عالي ترين مرتبه شرم و حياست از آن مؤمناني است كه همواره خود را در پيشگاه خدا مي يابند و چنان خود را تربيت كرده اند كه نسبت به هر عمل زشت و پليدي واكنش منفي دارند و به خود اجازه نمي دهند تا درباره آن بينديشند چه رسد كه آن را انجام دهند.

امير مؤمنان علي(ع) مي فرمايد: غايه الحياء ان يستحبي الرجل من نفسه؛ آخرين درجه شرم و حيا آن است كه انسان از خودش حيا كند.

(غرر الحكم، ص 504)

دست يابي به چنين مقام و منزلتي، زماني تحقق مي يابد كه شخص در ايمان به خدا و حضور در پيشگاه وي به نهايت درجه رسيده باشد، زيرا حيايي اينگونه، بيانگر ايمان قوي در انسان است؛ چون شرم كردن شخص از خودش، نمي تواند چيزي جز ثمره ايمان واقعي باشد.

(غررالحكم، ص 386)

آن حضرت(ع) از نظر زيباشناسي نيز به اين مسئله توجه مي دهد و مي فرمايد: احسن الحياء استحياوك من نفسك؛ بهترين شرم آن است كه ازخودت شرم كني. (همان، ص 191) بنابراين زيباترين نوع و مرتب حيا آن است كه انسان خود را به گونه اي تربيت كند كه به طور طبيعي نسبت به انجام زشتي ها و پليدي ها شرم داشته باشد. اين گونه است كه چهره اي زيبا از باطن خويش را به نمايش مي گذارد و خداوند نيز پاداش اين منش را به گونه اي قرار مي دهد كه زشتي هايش نهان مي شود و عيوبش از ديدگان ديگران محو مي گردد و مردم وي را تنها در چهره زيبا و بي عيب و نقص مي بينند. آن حضرت مي فرمايد: من كساه الحياء ثوبه لم يرالناس عيبه؛ هر كه جامه حيا به تن كند مردم عيب او را نخواهند ديد.

(بحار الانوار، ج 71، ص 337)

از آن جايي كه چنين شخصي در همه حال از خداوند حيا مي كند و آن را در خلوت خويش به نمايش مي گذارد، خداوند او را چنين پاداش نيك مي دهد تا كسي عيوب او را نبيند. بر همين اساس علي (ع) مي فرمايد: الحياء جميل؛ شرم و حيا زيباست (غرر الحكم، ص 9) زيرا موجب مي شود تا انسان، زيبا جلوه داده شده و عيوب و نواقص وي در پس پرده حيا پوشيده شود.

انسان در مسير زندگي به هر حال دچار خطا و اشتباه مي شود و بايد به سرعت توبه كند و از كارش شرم نمايد. اگر اين گونه واكنش به خود نشان ندهد، در يك فرآيندي هرزشتي براي او نيك جلوه داده خواهد شد و زيبا مي شود. از اين رو امير مومنان علي (ع) مي فرمايد: كسي كه خطاتش فراوان باشد حيايش كم است و كسي كه حياتش كم باشد كم تر از گناهان خودداري مي كند و كسي كه كم تر از گناهان خودداري كند دلش مي ميرد و كسي كه دلش بميرد وارد آتش مي شود.

(نهج البلاغه، فيض، ص 1239)

چنين شخصي ديگر از كسي شرم و حيا نمي كند و اعمال زشت و پليد را درجلوي ديدگان ديگران انجام مي دهد. افراد گستاخ كه در برابر ديگران زشتكاري مي كنند ديگر هيچ حرمت و حيايي در برابر خداوند نيز نخواهند داشت. از اين رو علي (ع) مي فرمايد: هر كه از مردم شرم نكند از خداوند سبحان نيز شرم نمي كند. (غرر الحكم، ص 711) زيرا كسي كه در برابر ديدگان ظاهري مردم كارهاي زشت مي كند از خداوند نهان هيچ باك و حيايي ندارد.

چون بي حيايي، هر چه خواهي كن

انسان اگر شرم و حيا نداشته باشد و هيچ چيزي را عار و ننگ وزشت نداند، مي توان گفت كه از دايره انسان و انسانيت بيرون رفته است و تفاوتي ميان او و پست ترين موجودات نيست. از اين رو پيامبر (ص) مي فرمايد: اذا لم تستح فاصنع ما شئت؛ هرگاه شرم و حيا نكردي هر كاري مي خواهي بكن.

(مستدرك وسايل الشيعه، نوري، ج 2، ص 26)